Verslagen van werkbezoeken

Dertiende werkbezoek aan Berekum

Dit bezoek vond plaats tussen medio januari 2021 en februari 2021 door Dr. J. Schagen van Leeuwen. Voor het verslag wordt verwezen naar het Jaarverslag 2020 dat u hier kunt vinden.

Twaalfde werkbezoek aan Berekum, Sampa en Hwidiem

Van 6 tot en met 20 oktober 2019 bezocht weer een team, bestaande uit Lawrencia Dsane (AIOS gynaecologie), Sacha Evenhuis (gynaecoloog te Assen), Heleen Winter (verloskundige uit het UMCG) en Harm de Haan (gynaecoloog te Zwolle), Berekum.

Er werden skills and drills gegeven aan de house-officers en verloskundigen, die hier allen de ochtend voor vrijgesteld werden. In de middag werd onderwijs gegeven aan de derdejaars leerling verloskundigen op de school voor verloskundigen. Ook werd er met de house-officers en tropenartsen (in opleiding) dagelijks geopereerd.

Voor het eerst verbleven we in het gebouwde guesthouse, wat zeer goed beviel. De ruimte, sfeer, plek en mogelijkheden van dit guesthouse worden door velen gewaardeerd. Er werd een bezoek gebracht aan dr. Isaac Duodu in Sampa (waar coassistenten verblijven in de Fountain Care Clinic) en aan het St. Elisabeth Hospital in Hwidiem, bijna twee uur ten zuiden van Berekum. Ook in dit ziekenhuis zijn goede mogelijkheden voor stages voor coassistenten: we kregen daar een hartelijk welkom en maakten goede plannen met hen.

In het weekend tussen de beide werkweken brachten we een bezoek aan Cape Coast waar we meededen in de jaarlijkse "awareness-walk" voor borstkanker die daar georganiseerd werd door het "Peace and Love Hospital" uit Kumasi. Een indrukwekkende gebeurtenis waar naar schatting 50.000 mensen aan meededen en waarbij veel radio, tv en internet publiciteit mee ontstond.

Gesprekken met het management, de bisschop van Sunyani, de aannemer en Form Ghana werden gevoerd. De renovatie van de Maternity afdeling is in volle gang. Tijdelijk zijn de patiënten overgebracht naar de nieuwbouw, vast aan de oude maternity. Daarmee is er een logistiek proces op gang gekomen waar men zich kundig en vaardig doorheen lijkt te slaan. De renovatie loopt voorspoedig en op schema en het eindresultaat lijkt bijzonder fraai te worden, zeker als dit gebouw dan weer aan de nieuwbouw gekoppeld wordt en de ter beschikking staande ruimte dan weer wat groter wordt. Zonder de enorme hulp van de heer Edward Mintah waren deze weken niet mogelijk geweest: alle coördinatie, afspraken en organisatorische zaken pakte hij weer snel op en wij zijn hem dan ook (weer!) veel dank verschuldigd.

Elfde werkbezoek Berekum 26 februari - 4 maart 2019

Hoogtepunt van deze trip was de opening van het nieuwe guesthouse. In dit guesthouse, dat voor een klein deel ook gesponsord is door Stichting Berekum kunnen de coassistenten van de Universiteiten van Nijmegen en Groningen/ Zwolle verblijven (hun huidige verblijf staat op instorten).

Daarnaast is er ruimte voor bezoekende medisch specialisten en voor de nederlandse tropenartsen-in-opleiding die hier steeds een half jaar buitenland stage doorbrengen. De opening door de bisschop was feestelijk en natuurlijk werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om een aantal lopende zaken te bespreken met de bisschop en de ziekenhuis administrator sr Reena. Zo kwam uiteraard de renovatie van de oude kraamafdeling (fase 2) aan bod nu de aanbouw van de nieuwe kraamafdeling (fase 1) voltooid is.

Een ander belangrijk gebeuren was de implementatie van bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Vrouwen werden in Berekum via bv kerken opgeroepen om zich te melden. Speciaal opgeleide verpleegkundigen beoordelen de baarmoedermond en gevonden afwijkingen werden door dr. Okine, de gynaecoloog van het Holy Family Hospital direct verwijderd. Onze rol was steun bij de start en het opzetten hiervan, supervisie van de baarmoedermondpoli en opleiden van de gynaecoloog in de behandeling van de baarmoedermond. Het is nu de bedoeling dat deze belangrijke preventie ook na ons vertrek voortgang vindt en hier werden plannen voor gemaakt.

Net als altijd werd er ook weer veel door ons mee geoperereerd waarbij training van operatieve vaardigheden van de lokale dokters het hoofddoel was. Een tiental grotere ingrepen werden door ons uitgevoerd.

Op de verloskundigenschool werd praktijk onderwijs (skills en drills, hechtcursus) door ons verzorgd en zo werden een 80-tal studenten bijgeschoold.

Op de laatste dag werd een bezoek gebracht aan het Peace and Love Hospital in Kumasi, waar dr. Beatrice Wiafe patienten met borstkanker uit heel Ghana behandelt! Ook hier werd door ons nog een gynaecologische spoedpatient geopereerd.

Al met al een wat kort maar zeer efficient goed verlopen en vooral nuttig bezoek!

Tiende werkbezoek Berekum 2 december t/m 14 december 2018

Dit bezoek stond ingepland ter gelegenheid van de opening van de nieuwbouw van het verloskamer complex op 6 december 2018. Ook zou die dag het 70-jarig bestaan van het ziekenhuis worden gevierd.

De feestelijke opening kon op 6 december jl niet plaats vinden omdat de president van Ghana kort tevoren kenbaar had gemaakt die dag de officiële opening te willen verrichten. 6 december kon de president niet en op zijn verzoek werd de datum van opening verschoven naar 18 december 2018.

Toch hebben we met de bisschop, de architect, de aannemer, en leiding van het ziekenhuis en de medische staf het gebouw officieus geopend. Hierna hebben we met genoemde groep personen een meeting gehouden waarin nog verschillende bouwtechnische en financiële zaken zijn besproken.

Door het ziekenhuis in Ghana zijn inmiddels 65 bedden voor de nieuwe verloskamers besteld. De verwachting is dat deze begin 2019 binnen komen, waarna een plan van overplaatsing van uit de oude verloskamers naar het nieuwe gebouw kan plaats vinden. De nieuwbouw van dit deel van het Maternity complex maakt ruimte voor een deel van de patiënten uit de oudbouw. Er zal wat logistiek werk gedaan moeten worden voor we kunnen starten met de tweede fase, het renoveren van de oudbouw. Dit zal in twee delen gedaan worden, juist vanwege de patiëntenlogistiek.

Eveneens hebben we één van onze jaarlijkse sponsoren, Form Ghana bij Berekum bezocht.

Besprekingen met de coassistenten en de artsen in opleiding tot tropenarts zijn gevoerd, waarin tevens aan de orde kwamen de huisvesting en de veiligheid. De huisvesting van de coassistenten laat steeds meer te wensen over. Ook de tropenarts i.o. moet haar tijdelijke huis weer afstaan aan het ziekenhuis zodat daar (weer) een verloskundige kan gaan wonen. Inmiddels zijn we gestart met de bouw van een nieuw Guesthouse, met ruimte hierin voor de groep arts-assistenten tropengeneeskunde, de coassistenten en ook voor bezoekende specialisten, vanuit de stichting Berekum (of van een eventueel andere organisatie). Deze nieuwbouw is gevorderd tot en met de muren, het dak zal er binnenkort opgezet worden. Ter plekke werden nog enige aanpassingen met de aannemer besproken. De inschatting is dat dit gebouw begin 2019 in gebruik genomen kan worden.

Doordat de kerstexamens van de verloskundigen voor de deur stonden was het niet praktisch om deze groep met extra les activiteiten te belasten. Dit hield in dat er tijd over was voor de drie gynaecologen om bij een aantal specifieke operaties door de Ghanese specialisten ondersteunend aanwezig te zijn. Ook werd veel tijd en energie gestoken in bijscholing en lesgeven aan onze jonge Ghanese collega's.

Er werd een bezoek gebracht aan het ziekenhuis in Drobo, waar onlusten tussen bevolkingsgroepen gemaakt hebben dat daar (voorlopig) geen coassistenten geplaatst konden worden. Collega Annet van Veen opereerde nog wel een aantal ingrepen mee met de daar aanwezige Ghanese staf. De uitleg omtrent indicatiestelling en het uitvoeren van de ingrepen werd erg gewaardeerd. Ook werd collega Isaac Duodu, kinderarts in Sampa, bezocht. Zijn plannen werden besproken, de manier waarop hij erg enthousiast de Nederlandse coassistenten begeleid werd gewaardeerd, en de nieuwe kliniek in opbouw bewonderd.

Edward Mintah regelde een zeer bijzondere bijeenkomst op het paleis van de chief van Berekum, waar we allerhartelijkst werden ontvangen en zich een zeer traditioneel, cultureel uiterst bijzonder, onderhoud voltrok met o.a. de Queen-Mother van Berekum.

Op de dag van vertrek uit Ghana werd een bezoek gebracht aan de Nederlandse Ambassade in Accra waar een uur gesproken werd met de ambassadeur, de heer Ron Strikker. Hij werd ingelicht over de activiteiten in Berekum, de continue aanwezigheid van een aantal Nederlandse studenten en artsen en de plannen voor de toekomst. Hij probeerde te organiseren om, namens Nederland en de inbreng van Nederland, aanwezig te zijn bij het 70-jarig jubileum van het HF Hospital en de opening van de nieuwe Maternity bij te wonen.

de Queen Mother of Berekum met haar hofdames

Achtste werkbezoek: 10 tot 23 Februari 2018

Zaterdag 10 februari 2018 vertrokken wij met een zespersoons delegatie vanuit de Isala Kliniek naar Ghana. Twee orthopedisch chirurgen, dr. Jan van Haastrecht en dr. Nico Groot, gingen voor het eerst mee. Daarnaast waren Lawrencia Dsane Bawuah, assistent in opleiding tot gynaecoloog, Dr. Hans Beekhuis en dr. Harm de Haan mee, en sloot coassistent Jopke Janmaat aan die een periode van 10 weken in Ghana zou blijven.

De orthopeden gingen mee omdat het project waar ze jarenlang in Kameroen aan hebben gewerkt niet meer veilig te bereiken is en zij wilden inventariseren of verplaatsen van hun activiteiten naar Berekum, Ghana een mogelijkheid zou zijn. Contacten waren tevoren gelegd met dr. Romeo Hussey, chirurg in Berekum, die op termijn verantwoordelijk moet zijn voor het wel en wee van dit deel van de samenwerking. Dr. Hans Beekhuis ging echo-trainingen geven aan verloskundigen uit de regio; door het ziekenhuis en school voor verloskunde waren elke dag een vijftal verloskundigen opgeroepen voor deze lessen.

Na aankomst in Accra en een nacht in een hotel vlogen we de volgende dag door naar Kumasi, waar een ziekenhuis-auto ons opwachtte en ons naar Berekum bracht. Daar werden we in onze verblijven gebracht, helaas op drie verschillende plekken, maar we konden gebruik maken van een speciaal voor ons klaargemaakte keuken, centraal tussen alle slaapplaatsen in. Kok Peter was weer present om ons culinair te verzorgen.

De volgende dag werden we rondgeleid over het terrein, maakten we kennis met alle dokters en de nieuwe internist, dr. Hagan, die waarnemend hoofd was omdat de medical director (dr. Attu) on-leave was. Ook spraken we het management en werd het tevoren toegezonden werkschema besproken.

De othopeden werden begeleid door dr. Hussey, de gynaecologen door collega Okine, de aanwezige Ghanese gynaecoloog. In de loop van de eerste week werd voor de orthopeden duidelijk dat er met name op het gebied van de acute traumatologie veel onderwijs te geven was. Maar ook dat er veel te verbeteren viel; betere screening vooraf, betere operatieve technieken en procedures, maar ook vooral een optimalisering van de revalidatie en begeleiding van het herstel nadien lijkt goed haalbaar. Hier werd uitgebreid met dr. Hussey over gesproken en plannen werden gesmeed om te komen tot een goede voortzetting van de samenwerking in de nabije toekomst, wat een uitbreiding zou zijn voor de samenwerking tussen de Isala in Zwolle en het Holy Family Hospital in Berekum. Peroperatief zouden wellicht Röntgen-foto’s gemaakt kunnen worden, de gips-faciliteiten moeten worden aangepakt en de afdeling Fysiotherapie kan versterkt worden zodat revalideren kansrijker is.

We bezochten in de eerste week ook het St. Mary’s ziekenhuis in Drobo, opereerden daar gedurende een dag mee met de Medical Officers en de tropenarts (die tevoren al patiënten gescreend en opgeroepen hadden), en waren de volgende dag aanwezig bij de feestelijke opening (en inzegening!) van de nieuwe oogkliniek in Drobo. Hans Beekhuis gaf ook hier echolessen aan opgetrommelde verloskundigen.

We bezochten de Fountain Care Clinic in Sampa, waar dr. Isaac Duodu als kinderarts zorg geeft in een heel arm en afgelegen stukje Ghana bij de grens met Ivoorkust. Omdat hier ook Zwolse coassistenten heengaan werden de (zeer fraaie) accommodaties bezocht en werd gesproken over meer samenwerking, het delen van kindergeneeskundige protocollen en frequentere bezoeken.

Een tropenarts in het laatste deel van haar opleiding wordt vanuit het Koninklijk Instituut voor de Tropen door ons in Berekum begeleid. Dr. Lam Trang heeft in Nederland een jaar Chirurgie en een jaar Verloskunde gedaan en zal nu nog een half jaar Tropengeneeskunde doen in Berekum. Het drietal specialisten uit Berekum (Hagan, Okine en Hussey) zullen haar begeleiden en de nodige beoordelingsformulieren met haar bespreken. Haar huisvesting werd geregeld op de ziekenhuiscompound, met name ook door de inspanningen van Edward Mintah.

Na een week, zaterdag 17 februari, vertrokken de beide orthopeden weer naar Nederland en maakten de anderen, samen met twee coassistenten een uitstapje naar Mole National Park. Via Techiman, Kristo Boase, en Kintampo werd ook nog een bezoek gebracht aan de meer dan 500 jaar oude moskee in Larabanga.

De tweede week stond weer in het teken van lesgeven in de echoscopie voor dr. Beekhuis; elke ochtend waren er 5 afgestudeerde verloskundigen aanwezig. dr. Dsane, Beekhuis en de Haan gaven in de middag weer les aan derdejaars leerling verloskundigen, waar obstetrische spoedsituaties werden geoefend in zogenaamde “skills and drills” sessies.

De nieuwbouw van de kraamkliniek ziet er prachtig uit. Soliede, goed materiaal gebruik, goede indeling en mogelijkheden dit aan de oudbouw te koppelen. Helaas ligt de bouw even stil. Het geld is niet meer toereikend. Gesprekken met de aannemer en de bisschop volgden. Vrij vlot bleek dat de koers van de Cedi tegenvalt en de aannemer vrij veel voorgefinancierd heeft, met name in bouwmaterialen, en daarom nu even wacht op verdere betalingen. De bisschop heeft inmiddels na een tweetal gesprekken toegezegd gelden vrij te maken om het afgesproken ziekenhuis-deel van de kosten op te brengen. Daarna zal ook financiering vanuit de St. Berekum weer op gang moeten komen. Overigens zal er dan eerst wel weer funding gevonden moeten worden.. Eind 2018 bestaat het ziekenhuis in Berekum 70 jaar en het leek het management prachtig om juist vanwege dit jubileum de nieuwe kraamkliniek nog dit jaar te kunnen openen. Het zal een flinke uitdaging worden.

Met de directie van Form International en Form Ghana (een groot herbebossingsbedrijf vlakbij Berekum) werden gesprekken gevoerd, later ook nog met de manager van Form Ghana samen met de administrator, om de samenwerking te optimaliseren, training te geven aan de bij Form aanwezige verpleegkundige en zo ook de financiële steun van Form voor het ziekenhuis (via de stichting Berekum) op de juiste manier te waarderen.

Vrijdag 23 februari vertrokken we via Kumasi weer naar Accra en vlogen dezelfde avond met een nachtvlucht terug naar Amsterdam.

Concluderend was het weer een zeer geslaagd werkbezoek. We werden uitermate hartelijk ontvangen en alles was zeer goed geregeld en voorbereid door de staf van het ziekenhuis. Vervoer, eten, verblijf, organisatie van de cursisten; allemaal goed voorbereid. Er werden vele gesprekken gevoerd; over de nieuwbouw van de kraamkliniek, de samenwerking voor wat betreft de traumatologie met de orthopeden, de samenwerking voor de coassistenten (in Berekum en in Sampa), en die met het Tropeninstituut uit Amsterdam. De accommodatie die voor de gasten beschikbaar is wordt een probleem; wellicht is daar ook ooit iets aan te verbeteren. Zeker als we in de toekomst (continu?) tropenartsen willen stationeren in Berekum, en er een grotere verbinding komt met de Isala Kliniek zal er wellicht iets aan deze faciliteiten moeten verbeteren. Dan kunnen ook anderen uit de Isala mee; technici die onderhoud plegen, paramedici die helpen revalidatie te optimaliseren, andere specialisten die kunnen lesgeven aan de nieuwe Ghanese specialisten. Lesgeven en trainen blijft immers ons belangrijkste doel.

inmiddels is de nieuwbouw gevorderd en is de volgende fase het dichten van het dak. De hoofdentree.	het rechter deel is de entree, links is de beoogde 'conference room' waar lesgegeven zal worden en de dagelijkse patienten besprekingen zullen worden gedaan.

Zevende werkbezoek: November 2017

Door: Gunilla Kleiverda, gynaecoloog in Almere, Deodata Tijssseling AIOS cluster Utrecht en Jules Schagen van Leeuwen, gynaecoloog in Nieuwegein/Utrecht.

Voor de inmiddels zevende keer werd het Holy Family Hospital te Berekum bezocht. Het team bestond deze keer uit drie personen; één arts assistente in opleiding tot gynaecoloog en twee ervaren opleiders-gynaecologen. Na een zeer voorspoedige reis hebben we verloskundig onderwijs gegeven op de aan het ziekenhuis verbonden Nurses & Midwifery Training College, alsook op de dependance van deze school te Drobo. In totaal meer dan 100 studentes in de verloskunde werden bijgeschoold! Het onderwijs bestond voor slechts een klein deel uit theorie. Met name werden verloskundige vaardigheden geoefend en werden rollenspelen gedaan aangaande verloskundige calamiteiten. Zo kwamen bijvoorbeeld de stuitbevalling, de uitgezakte navelstreng, ernstige zwangerschapsvergiftiging, bloedverlies en de niet vorderende bevalling aan bod. Ook werd veel aandacht besteed aan attitude. Ook werd family planning en abortusproblematiek uitvoerig behandeld. In de evaluatie van de cursus met het school management bleek dat de thans gekozen full-time onderwijsvorm waarbij alle laatstejaars studenten van de school bereikt werden als zeer positief werd beoordeeld. Omdat we de cursus nu ca 3 per jaar aanbieden, valt op dat de studenten makkelijker door de stof heengaan en zich ook vrijer weten te uiten.

Verder hebben we ons bezig gehouden met bedside-teaching, het gezamenlijk met de lokale artsen beoordelen van patiënten en chirurgische vaardigheidstraining aan de Ghanese artsen. Vrijwel continu werd samen met vaste Ghanese artsen geopereerd teneinde de operatieve vaardigheden uit te bouwen. In totaal werden vele grote buikoperaties uitgevoerd. Ook werd veel aandacht besteed aan de indicatiestelling voor sectio caesarea. Gewaakt moet worden dat nu deze ingreep te pas en te onpas wordt uitgevoerd, nu hij veilig en goed door de jonge stafleden beheerst wordt. Met name de rol van onze collega gynaecoloog ter plaatse, is hierbij van belang. Emmanuel Nii Okai Okine is nu sinds een jaar de enige gynaecoloog in het hele district. Door onze aanwezigheid heeft hij ook meer tijd voor kwaliteitsaspecten van het werk zoals maternale en perinatale audits. Inmiddels heeft het ziekenhuis ook een elektronisch patiëntendossier. Gelukkig ziet het ziekenhuis in dat de tijd van dokters te kostbaar is voor dit soort fratsen; de Matron: 'doctor I don't want you to waste your time on a computer!. Het ziekenhuis heeft dan ook een scribent bij elke computer geplaatst die alle orders en teksten keurig opslaat. Er zijn ook veel zaken die we kunnen leren van Ghana!

Daarnaast werd opnieuw echoscopisch onderwijs gegeven aan in het ziekenhuis werkzame vroedvrouwen en werd een opfriscursus echoscopie gegeven aan de lokale artsen.

Tussen de bedrijven door werd frequent vergaderd met het ziekenhuis management. Inmiddels is gebleken dat de door de Stichting overgemaakte fondsen zinvol besteed zijn aan de aanleg van de fundamenten van de nieuwe kraamafdeling. Het is de bedoeling dat er een verloskamer-complex gebouwd wordt van 100 bedden. De huidige kraamafdeling van 35 bedden is volstrekt ontoereikend voor de toekomst. Gezamenlijk werden de nieuwbouw geïnspecteerd. Na aanleg van deze nieuwe aanbouw worden ook nog eens de oude verloskamers gerenoveerd. Bij inspectie bleek dat er door gebrek aan middelen (geld) de nieuwbouw stokte. Het ligt in de bedoeling om voor het eind van het jaar wel het dak op het complex te voltooien zodat bij het begin van het regenseizoen in april de nieuwbouw geen schade gaat leiden. Het vorige regenseizoen was aan het eind gepaard gegaan met een grote storm die enkele vitale gebouwen van het ziekenhuis ernstig beschadigd heeft, beschikbare gelden uit het ziekenhuis zelf gingen nu met name naar de herstelwerkzaamheden voor deze beschadigde gebouwen.

Alle drie hadden we 46 kg ruimte bagage vol met bruikbare medische spullen meegebracht voor het ziekenhuis. Voor een groot deel ging het om materiaal waar het ziekenhuis specifiek om had verzocht. Zo werd bijvoorbeeld wederom een nieuwe ok monitor door ons meegebracht die hartfrequentie, bloeddruk en zuurstofverzadiging kan meten.

In het weekend werd door het team een uitstapje gemaakt naar het Bia National Park in het stukje oerwoud dat nog resteert in Ghana. Met onze lokale projectmanager Mr Edward Mintah en de chauffeur maakten we een lange wandeling door het park. Bosolifanten hebben we niet gezien, maar het is illustratief te zien hoe mensen zich in en rond het oerwoud in leven weten te houden.

Het opnieuw zeer gewaarde bezoek werd afgesloten met een gezamenlijk diner van het team met het ziekenhuis management. De avond voor de terugvlucht naar Nederland werd doorgebracht op KoSa beach resort bij Elmina.

In conclusie kunnen we terugkijken op opnieuw een geslaagde missie van twee weken. Gebrek aan financiële middelen om de nieuwbouw van het verloskamercomplex te voltooien, zijn voor de nabije toekomst onze grootste zorg.

Zesde werkbezoek: 25 maart tot 6 april 2017

Door: Maarten Glas, gynaecoloog Wilhelmina Ziekenhuis Assen, Vincent Jongen, gynaecoloog Isala Zwolle, Miriam Schubert en Emily Diekman, verloskundigen Isala Zwolle.

Voor de inmiddels zesde keer werd het Holy Family Hospital te Berekum bezocht. Het team bestond deze keer opnieuw uit vier personen; twee verloskundigen uit de Isala kliniek te Zwolle en twee gynaecologen. Na een voorspoedige reis hebben de twee verloskundigen en een van de gynaecologen met name verloskundig onderwijs gegeven op de aan het ziekenhuis verbonden Nurses & Midwivery Training College. In een tweedaagse op de praktijk gerichte cursus werden veel student-verloskundigen bereikt. Drie keer werd dezelfde cursus gegeven; twee maal aan groepen studentes in Berekum en eenmaal aan een groep studentes in een dependance van de verloskundigenschool in het verderop gelegen Drobo. Daar elk van de drie groepen bestond uit 35 studentes, konden de tweedaagse cursussen gegeven worden aan in totaal meer dan 100 studentes!

Het onderwijs bestond voor slechts een klein deel uit theorie. Met name werden verloskundige vaardigheden geoefend en werden rollenspelen gedaan aangaande verloskundige calamiteiten. Zo kwamen bijvoorbeeld de stuitbevalling, de uitgezakte navelstreng, ernstige zwangerschapsvergiftiging, bloedverlies en de niet vorderende bevalling aan bod. Ook werd veel aandacht besteed aan attitude en moraal. In de evaluatie van de cursus met het school management bleek dat de thans gekozen full-time onderwijsvorm waarbij alle laatstejaars studenten van de school bereikt werden als zeer positief werd beoordeeld. Wellicht zal het mogelijk blijken de thans ontwikkelde cursus jaarlijks aan te bieden!

Het vierde teamlid-gynaecoloog heeft zich tijdens het bezoek met name bezig gehouden met bedside-teaching, het gezamenlijk met de lokale artsen beoordelen van patienten en chirurgische vaardigheidstraining aan de ghanese artsen. Vrijwel continu werd samen met vaste ghanese artsen geopereerd teneinde de operatieve vaardigheden uit te bouwen. In totaal werden 16 grote buikoperaties uitgevoerd. Aan het eind van de training bleken de ghanese artsen in staat bepaalde ingrepen zelfstandig uit te kunnen voeren, zodat een belangrijk leerdoel werd gehaald.

Daarnaast werd opnieuw echoscopisch onderwijs gegeven aan een 16-tal in het ziekenhuis werkzame vroedvrouwen en werd een opfriscursus echoscopie gegeven aan de lokaal aanwezige gynaecoloog. Een van onze gynaecologen is daarnaast ook nog een dag extra in het buurziekenhuis in Drobo geweest om de aanwezige (nederlandse) tropenarts verloskundige nascholing te geven.

Tussen de bedrijven door werd frequent vergaderd met het ziekenhuis management. Ook werd een bespreking belegd aangaande de bouw van het nieuwe verloskamercomplex dat medegefinancierd wordt door onze Stichting. Op deze vergadering waren aanwezig de ziekenhuis administrator, de medisch directeur, de aannemer, de architect, de bisschop en een van de nederlandse gynaecologen. Inmiddels is gebleken dat de door de Stichting overgemaakte fondsen zinvol besteed zijn aan de aanleg van de fundamenten van de nieuwe kraamafdeling. Het is de bedoeling dat er een Maternity gebouwd wordt van 100 bedden. De huidige kraamafdeling van 35 bedden is volstrekt ontoereikend voor de toekomst. Gezamenlijk werden de aangelegde nieuwe fundamenten geinspecteerd. Het is de bedoeling om na aanleg van deze nieuwe aanbouw de oude verloskamers te renoveren. Bij inspectie bleek dat er al hard gewerkt is aan de nieuwbouw! Een voortgangsvideo documentaire werd gemaakt. Het is onze Stichting duidelijk dat er nog hard gewerkt moet worden aan verdere fondsverwerving om het complex te kunnen voltooien! daar de bouw in fasen plaatsvindt en enige tijd in beslag zal nemen is het zinvol bij onze halfjaarlijkse bezoeken de voortgang van het bouwproject te monitoren.

Zoals bij elk bezoek werden ook nu in onze bagage veel bruikbare spullen meegebracht voor het ziekenhuis. Voor een groot deel ging het om materiaal waar het ziekenhuis specifiek om had verzocht. Zo werd bijvoorbeeld voor de tweede keer een nieuwe OK-monitor door ons meegebracht die hartfrequentie, bloeddruk en zuurstofverzadiging kan meten. Een hele lading OK-kleding zal de oude gescheurde kleding op OK gaan vervangen. Medicamenten werden meegebracht tegen bloedverlies bij bevallingen en operaties (essentiele medicamenten die niet aanwezig waren!). Men was opnieuw erg blij met alle spullen.

In het weekend werd door het team een uitstapje gemaakt naar het Mole Game Reserve in het noorden. Behalve onze lokale projectmanager Mr Edward Mintah en de chauffeur gingen ook de 4 nederlandse coassistenten mee in het busje van de Midwivery School, zodat een vrolijk gezelschap van tien personen genoot van het zwembad in de Lodge en de olifanten in het wildpark.

Het opnieuw zeer gewaarde bezoek werd afgesloten met een gezamenlijk diner van het team met het ziekenhuis management. De avond ervoor was het team al uitgenodigd bij de bisschop van Sunyani thuis, hetgeen door ons werd ervaren als een eervolle dankbetuiging voor het verzette werk.

In conclusie kunnen we terugkijken op opnieuw een vlekkeloos verlopen geslaagde missie van twee weken waarbij de nadruk dit keer lag op verloskundig vaardigheidsonderwijs aan de verloskundige studentes. Daarnaast was het voor de Stichting erg belangrijk de start van de nieuwbouw van het verloskamercomplex te inspecteren en met de bisschop ter plekke te kunnen overleggen over de verdere voortgang!

Dr. Maarten Glas en een verloskundige in opleiding oefenen de vaginale stuitbevalling	De plannen voor de nieuwbouw van de verloskamers worden uitgebreid bekeken
De studenten gaan zelf aan de slag om de reanimatie van een neonaat te oefenen	Met een rollenspel oefenen we hoe ruim bloedverlies wordt behandeld	Verloskundige Mirjam Schubert helpt de studenten bij het oefenen van de reanimatie

Vijfde werkbezoek: 14 tot 27 november 2016

Door: Aren van Loon, gynaecoloog Martini Ziekenhuis Groningen, Hans van Unen, kinderarts Isala Zwolle, Lawrencia Dsane Bawuah, arts-assistent Gynaecologie UMC Groningen, en Harm de Haan, gynaecoloog Isala Zwolle. Aren is tropenarts geweest in Zambia, Hans is opgeleid in Zuid-Afrika als kinderarts.

Na een prima reis via Accra, gingen we de volgende dag met het vliegtuig naar Kumasi, waar we opgewacht werden door een auto van het Holy Family Hospital. Na een rit van 3-4 uur kwamen we aan in Berekum. Ook hier was alles weer prima voorbereid en werden we enthousiast ontvangen; huisvesting op de campus van de Nurses en Midwifery Training College, waar we met 4 personen prima konden verblijven. Gelegen direct naast de school, dus voor lesgeven uitstekend. Ontbijt werd verzorgd door Peter, vanuit het Holy Family Hospital. Lunch en diner werden verzorgd door de keuken van de school.

Eerst elke ochtend de gezamenlijke ochtend overdracht met alle dokters, medische studenten en physician assistants om 7.30 uur. Anders dan eerder duurden deze overdrachten nu veel langer omdat er inmiddels veel tijd wordt uitgetrokken voor voordrachten, er uitgebreid wordt ingegaan op de problemen van de dienst ervoor en er doorgevraagd wordt zodat iedereen er echt voor studeert en dit goed voorbereidt. Met name de inbreng van chirurg Frank Gyamfi, chirurg Hussey en gynaecoloog Okine hebben deze voorbetering versneld.

Na de overdracht werd er door Lawrencia Dsane en Harm de Haan visite gelopen en bedside teaching gedaan, waarna met de assistenten en house officers het OK-programma werd gedaan. Aren van Loon en Hans van Unen gaven les aan de school, eerst ook aan leerling verpleegkundigen, maar later meer gefocused op leerling verloskundigen in hun derde leerjaar. Aren ging later in de ochtenden met name echo-lessen verzorgen aan de artsen en verloskundigen. Ook dit werd zeer gewaardeerd. De groepen studenten waren ingedeeld in kleinere groepen en hands-on trainingen (verloskunde, hechten, reanimatie pasgeborene) werden gerealiseerd.

Het eerste weekend werd doorgebracht in Mole National Park, waar een bush-walk gedaan werd en een safari-rit gemaakt kon worden. Op de weg terug reden we via Wenchi naar Sampa: een erg slechte weg door een afgelegen stuk Noord-West Ghana. Aangekomen in Sampa bleef Hans van Unen een drietal dagen in de Fountain Care Kliniek, waar dokter Isaac Duodu een kinderkliniek runt en ook een outreach programma had opgezet voor deze dagen.

De rest van het team vervolgde de weg terug naar Berekum. Hier stond maandagochtend 21 november een grote conferentie gepland. Onder leiding van de bisschop van Sunyani werden de tekeningen van de architect voor de vernieuwing en verbouwing van de volledig gedateerde verloskamers en zwangeren afdeling bediscussieerd. De medische staf, verpleegkundig hoofd, hoofd van de school voor verloskundigen, management van het ziekenhuis, de aannemer, bisschop en Lawrencia Dsane en Harm de Haan waren aanwezig. Nadat 4 uur gesproken was over alle denkbare aspecten van deze nieuw- en verbouw werd op de plek waar dit gerealiseerd moet worden de grond gezegend en de eerste symbolische sleuf gegraven door de bisschop en Harm de Haan. Het plan is op zeer korte termijn een laatste aangepaste tekening te maken en dan in januari 2017 te beginnen met de eerste fase. Inmiddels is daar ook het benodigde geld voor opgehaald. Nadat deze eerste fase, een nieuwbouw vast aan de bestaande structuur, is gerealiseerd, zullen de patiënten tijdelijk verblijven in deze nieuwbouw, zodat de oudbouw volledig gerenoveerd kan worden. Als derde en vierde fase zullen dan te zijner tijd een kleine uitbreiding van de kraamafdeling en een verloskundig operatiekamer complex toegevoegd kunnen worden. Er was een zeer goede, opbouwende sfeer met goede aanpassingen, waarin ieder inbreng had en iedereen gemeenschappelijke verantwoordelijkheid heeft genomen om dit project binnen de bestaande tijd en budget tot een goed einde te brengen.

De rest van de week werd lesgevend doorgebracht: op de verloskundigen school, de echokamer en op de operatiekamers. Ook werden patiënten uit Drobo gestuurd om in Berekum geopereerd te worden. Van Unen kwam terug uit Sampa voor de laatste reanimatielessen aan de verloskundigen in opleiding. De week werd in Berekum afgesloten met een quiz voor de 65 student-verloskundigen. Onder een enorm enthousiasme werden prijswinnaars toegezongen en kregen de docenten traditionele shirts uitgereikt.

De avond werd afgesloten met een diner met de medische staf en de administrator van het ziekenhuis. Er werd teruggekeken op een enorm inspirerend en positieve periode van 2 weken.

Zaterdag ochtend vroeg naar Kumasi, het vliegtuig naar Accra. Daar volgde nog een afspraak met de heer Ger Steenbergen, eerste secretaris Gezondheidszorg op de ambassade van Accra. Hij werd geïnformeerd over de status van de bereikte samenwerking, het lesgeven, de gestationeerde coassistenten, en de doelen die we ons stelden met deze samenwerking; Ghanese dokters en verloskundigen te helpen de gezondheidszorg op een nog hoger peil te krijgen en de zorg voor moeders en kinderen ook op de lange termijn te verbeteren. We kunnen weer terugkijken op een zeer geslaagd bezoek, waar weer nieuwe stappen zijn gemaakt.

Het management, de medische staf, de bisschop, de leiding van de school voor verloskundigen en leden van de stichting Berekum op de locatie waar de verbouw en nieuwbouw van het verloskamercomplex en de huisvesting voor zwangeren en pasgeborenen gerealiseerd zal worden	Harmen de Haan slaat (symbolisch) de eerste spa in de grond voor het nieuwe gebouw
Aren van Loon, gynaecoloog uit het Martini ziekenhuis ( Groningen ) leert derde jaars verloskundige studenten hechten en knopen	Na twee weken van lesgeven wordt er met de hele groep van 65 leerlingen een quiz gehouden waarbij de behandelde lesstof getoetst wordt. Hans van Unen, kinderarts uit de Isala ( Zwolle ) loopt superviserend rond
Zes weken na de geboorte is er reden tot grote blijdschap. Moeders, kinderen en soms ook vaders komen, speciaal voor deze gelegenheid, prachtig aangekleed, naar de 40-dagen kliniek om de gezondheid van hun kind te laten controleren	Er werd een nieuwbouw-bijeenkomst georganiseerd waarbij de architect en de aannemer samen de voorlaatste tekening presenteerden aan de medische staf, de directie en het management van het ziekenhuis, de bisschop van Sunyani, de hoofden van de vroedvrouwenschool en de mensen van de stichting Berekum. Iedereen kon meedenken, verbetersuggesties geven, en iedereen voelde zich zo verantwoordelijk voor het eindresultaat
Aren van Loon, gynaecoloog uit het Martini ziekenhuis ( Groningen ) leert aan kleine groepen (co)assistenten en medical officers hoe de echoscopie behulpzaam kan zijn in de verloskunde	De wachtkamer voor de poliklinieken
Hans van Unen, kinderarts uit de Isala Kliniek ( Zwolle ) bij de opvang van een baby na een keizersnede	Aren van Loon, gynaecoloog uit het Martini ziekenhuis ( Groningen ) helpt bij een keizersnede uitgevoerd door de jonge, net afgestudeerde Ghanese artsen

Vierde werkbezoek: maart-april 2016

Opnieuw waren twee Zwolse gynaecologen in maart/april 2016 in het Holy Family Hospital in Berekum. Inmiddels hebben we een aardige routine gevonden in het uitvoeren van onze ‘missies’. Ook ditmaal waren onze koffers overladen met goed bruikbaar medisch materiaal. Met name was men in Berekum heel blij met door ons meegebrachte chirurgisch instrumentarium (waar ook heel specifiek om was gevraagd!). Ook konden we Dr. Okine, de sinds kort in Berekum werkende Ghanese gynaecoloog, verblijden met een nog heel goed bruikbare oude colposcoop (een soort verrijdbaar vergrootglas waarmee de baarmoedermond beter kan worden bekeken). Samen met onze Ghanese collega werden veel poliklinische patiënten gezamenlijk onderzocht. Een colposcopie training werd aan onze collega gegeven. Veel onderwerpen werden samen besproken en samen met Dr. Okine werden plannen gemaakt voor het opzetten van een screeningsprogramma voor baarmoederhalskanker.

Net als bij eerdere bezoeken hebben we lange dagen gemaakt waarbij dagelijks werd geopereerd samen met de Ghanese dokters met als doel hen operaties aan te leren en moeilijke gevallen gezamenlijk te opereren. Opnieuw kon zo een indrukwekkend aantal vrouwen worden geholpen. Met het ziekenhuismanagementteam en de bisschop werd een aantal malen vergaderd over de doelen van onze Stichting zoals de nieuwbouw van het verloskamer complex. Zo dient het bouwplan en de begroting van henzelf te komen. De Ghanesen bleken hier al heel duidelijke praktische plannen voor te hebben. Geleidelijk aan wordt zo steeds duidelijker waar we naartoe willen.

Aan het eind van het verblijf zijn we enkele dagen in het buurziekenhuis in Drobo geweest. Dit iets kleinere zeer goed georganiseerde ziekenhuis valt onder hetzelfde bisdom. Op verzoek van het ziekenhuis in Drobo hebben we gedurende enkele dagen samen met de dokters van Drobo een groot aantal patiënten geopereerd. Vanuit Drobo zijn we op bezoek geweest in een kinderkliniek in Sampa aan de grens met Ivoorkust, waar een Ghanese kinderarts in zijn eentje bezig is om met name voor kinderen medische faciliteiten te verbeteren. Zowel in Drobo als in Sampa hebben we besprekingen gevoerd met het lokale management om het net als in Berekum mogelijk te maken voor Zwolse coassistenten om hier stage te gaan lopen.

Na afscheid genomen te hebben van alle gastvrije mensen in Berekum en Drobo zijn we per auto vertrokken naar Accra. Onderweg hebben we nog een bezoek gebracht aan Fort Elmina aan de kust. Vanuit dit fort heeft de West/Indische Compagnie in de 17e en 18e eeuw veel Ghanese mensen weggevoerd naar Curaçao. Het was indrukwekkend om stil te staan bij dit niet fraaie stukje Nederlandse geschiedenis.

In november zal het 5e werkbezoek worden gebracht aan Ghana door een team van ditmaal 4 artsen onder wie ook een kinderarts. Opnieuw zullen de bezoeken worden gecombineerd met trainingen in Drobo en Sampa.

Zwolse colposcoop ( om baarmoedermond te beoordelen) wordt weer gemonteerd na transport	Colposcoop in bedrijf
Nederlandse en Ghanese gynaecoloog opereren samen	Consultatie met echoscopie
Ghanese dokter opereeert onder supervisie van Zwolse gynaecoloog	Het oude verloskamercomplex
Het oude verloskamercomplex	Samen visite lopen in Berekum

Derde werkbezoek: 14-28 November 2015

Door: Dr. Harm de Haan, Dr. Jules Schagen van Leeuwen en Dr. Lawrencia Dsane

Dit was het derde bezoek aan het Holy Family Hospital binnen anderhalf jaar en de verwachtingen waren hooggespannen, zowel bij onszelf als bij de doktors, de verloskundigen en bij het management van het ziekenhuis. Deze verwachtingen werden uiteindelijk ruim overtroffen door de toewijding en uitstekende planning die in Berekum werd aangetroffen.

Er waren een 40-45 tal patiënten die tevoren gezien waren door de lokale staf en die allen in aanmerking kwamen voor een operatie. Deze patiënten kwamen in groepjes van 4-6 per dag, allen tevoren uitstekend geïnformeerd door de lokale artsen. Het mobieltje heeft het leven op het platteland in Afrika ingrijpend veranderd. Alle patiënten op de wachtlijst voor een operatie konden zo efficiënt benaderd worden. Behalve de aanwezige “senior House officers” uit Berekum zelf, waren er ook enkele dokters die klaar waren met hun eigenlijke training, maar nog een paar weken wilden blijven, omdat hen verteld was dat ze veel zouden kunnen leren. Elke operatie die gedaan werd, door deze ambitieuze Ghanese artsen, onder supervisie van het Nederlandse team, werd bijgewoond door vele andere dokters, verpleegkundigen en studenten. Men was bereid er veel tijd en energie in te steken. Tevoren werd met behulp van o.a. video instructie de operatie procedure doorgenomen. Daarna kon veilig geopereerd worden. Hoewel er sprake was van relatief ingewikkelde en grote pathologie, er geopereerd moest worden met instrumenten van matige kwaliteit en met onervaren dokters, zijn er geen complicaties geweest ! Hulde ook aan het anesthesie team van Edward Mintah!

‘s-Middags gaven we weer les op de school voor verloskundigen. De derdejaars leerlingen waren in groepen van 8-9 ingedeeld. In drie parallelle klasjes werden zo alle 56 studenten met “skills and drills” getraind. Dit werd, ondanks het late uur, enorm gewaardeerd. Extra bijzonder was deze keer dat één van ons, dokter Lawrencia, oorspronkelijk afkomstig uit Ghana en dus de taal vloeiend beheerst.

Onze opvang in het guesthouse was weer prima. Peter, de kok die dagelijks boodschappen deed en weer heerlijk voor ons kookte. Mr. Edward Mintah, die de organisatie van de patiënten logistiek ter hand genomen had. De werkbezoeken aan de buurtziekenhuizen in Drobo en Sampa waren ook erg inspirerend. We ontmoeten lokale dokters die met zeer weinig middelen proberen een heath post of zelf een klein ziekenhuisje met veel energie te leiden; dit verdient een zeer groot respect !

Dit derde bezoek was het eerste bezoek waar een coassistente uit Zwolle bij was; Sophieke Olijve verbleef een periode van ruim een maand in Berekum en het is haar zeer goed bevallen. Ook het management van het ziekenhuis was onder de indruk van de “medical student” en na dit bezoek werd dan ook overeen gekomen dat er op continue basis 2-3 coassistenten vanuit Zwolle in Berekum gestationeerd mogen worden. Deze kunnen dan 8 tot 12 weken hun stage Sociale Geneeskunde en Tropengeneeskunde en Verloskunde & Gynaecologie doen.

Op de terugreis, via Kumasi, werd een werkbezoek gebracht aan bisschop Gyamfi in Sunyani om met hem te spreken over de nieuw te bouwen verloskamers. De huidige zijn niet alleen oud en vies, maar ook een goede kinderopvang is onmogelijk. Er is geen privacy, geen ruimte voor familieleden en na ruim 50 jaar zijn deze verloskamers echt aan vernieuwing toe. Bovenal zijn de huidige verloskamers niet geschikt voor onderwijs. De bisschop was het hier helemaal mee eens en heeft alle steun toegezegd. Probleem is natuurlijk de financiën. In Ghana is de overheid inmiddels 9 maanden achter met het betalen van de rekeningen die de ziekenhuizen indienen. Dat maakt het voor het management van een ziekenhuis zeer lastig plannen te maken en geld reserveren voor de verbouw of nieuwbouw.

Kort na terugkomst in Nederland is het verloskundig hoofd van de vroedvrouwen school, Florence Agadzi, op 64 jarige leeftijd totaal onverwachts overleden. Zij verzorgde de coördinatie van de lessen, en was ons aanspreekpunt op de school, en al 40 jaar een goede vriendin van Jules, maar bovenal een bijzonder aardige vrouw met een goed hart die vele Ghanese verloskundigen het vak heeft bijgebracht. Berekum verloor, net voor haar pensioen, een zeer gewaardeerde kracht en een goed mens.

Inmiddels staat het vierde bezoek al weer geboekt; in maart en april 2016 zal een team afreizen naar Berekum. Er is een lijst met coassistenten die zullen worden ingepland voor hun stages in 2016 en daar een periode van een 8-tal weken zullen verblijven. Tenslotte zal het jaarlijkse Zwolse benefiet- diner, georganiseerd door de coassistenten uit Zwolle, in 2016 in het teken staan van de verloskamers in Berekum.

Co-assistent uit Zwolle assisteert bij operatie	Onderwijs door Dr. J. Schagen aan verloskundigen
Dr. L. Dsana leert artsen werken met echo apparaat	OK Ghanese artsen onder Nederlandse supervisie

Tweede werkbezoek: maart 2015

Van 21 maart tot 5 april 2015 zijn er opnieuw twee gynaecologen vanuit Isala Zwolle naar Berekum afgereisd. Gedurende de twee weken in het Holy Family Hospital hebben zij veel nuttige zaken kunnen doen. In hun bagage werd een groot aantal voor het ziekenhuis nuttige zaken meegenomen, zoals een coagulatieapparaat voor het gebruik bij operaties, hechtmateriaal, ok jassen, metalen specula en een grote voorraad medicijnen ter bestrijding van bloedverlies bij de bevalling.

Aan het ziekenhuis is een grote opleiding tot verloskundige verbonden. Aan veertig 3e-jaars studenten verloskunde werd in groepen van tien een aantal teamtrainingen gegeven, waarin zij zo waarheidsgetrouw mogelijk moesten oefenen hoe te handelen in geval van een verloskundige calamiteit. Hetzelfde programma werd ook gedraaid voor een groep regionale verloskundigen. Hierbij werd ook gebruik gemaakt van instructie-dvd's die bedoeld waren voor de siatuatie in Afrika. Deze 'skills & drills' programma's werden zeer gewaardeerd!

Daarnaast werd een echocursus verzorgd voor de regionale verloskundigen: in vele klinieken is een echoapparaat aanwezig, echter de kennis om dit apparaat te gebruiken, ontbreekt! Ook hier werd nuttige kennisoverdracht ervaren. Vrijwel elke dag werd er samen met steeds dezelfde Ghanese arts geopereerd. Twintig Ghanese vrouwen met een grote vleesboombaarmoeder werden geopereerd, zodat aan het eind van deze twee weken deze Ghanese arts de operatieve baarmoederverwijdering zelfstandig kon uitvoeren. Daarnaast werden een flink aantal keizersnedes uitgevoerd samen met Ghanese artsen, waarbij hun operatieve vaardigheden verder werden aangescherpt.

Tussen alle bedrijven door werd frequent overlegd met een aantal personen, waarbij met name toekomstplannen van de Stichting besproken werden. Zo werd gesproken met Zuster Wilhelmina, de medisch coördinator van het ziekenhuis over eventuele hulp van de Stichting bij het verbouwen van de verloskamers of zelfs het inrichten van een operatiekamer op de verloskamers zelf, zodat in de toekomst bij verloskundige calamiteiten vlotter gehandeld kan worden!

In de toekomst zal waarschijnlijk ook een Ghanese gynaecoloog gaan werken in Berekum. Ook met hem werd besproken hoe de Stichting haar werk in de toekomst mogelijk zou kunnen faciliteren door het aanschaffen van apparatuur.

De twee bezoekende gynaecologen uit Zwolle waren zeer onder de indruk van de toewijding van de lokale staf. Zo viel op dat de Ghanese artsen ook hun patiënten frequent bezochten buiten werktijd! Het werkbezoek van de Zwolse gynaecologen werd steevast zeer gewaardeerd, zo bleek telkens weer uit gesprekken met de lokale artsen, leerling verloskundigen en verloskundigen. Ook de medisch directeur van het ziekenhuis was zeer enthousiast over onze bijdragen op diverse niveau's. Dat er veel potentie in het project zit, blijkt uit het feit dat er al vlot na onze aankomst alweer plannen werden gemaakt voor een komend bezoek eind dit jaar. Bij een volgend bezoek zou dan het hoofdthema fistelchirurgie kunnen zijn. Urineverlies na een bevalling door een gat in de blaas is een heel nare aandoening, waarbij de veelal jonge vrouwen die dit overkomt worden verstoten en een armoedig bestaan leiden. Met name in noord Ghana is een fistel van de blaas nog een frequent voorkomend, stigmatiserend probleem.

op de operatiekamers	visite lopen bij patiënten
3e jaars studenten krijgen les	in groepsverband lesgeven door Dr. Jongen
verslaglegging en instructie bij visite	afgestudeerden krijgen hands-on training

Eerste werkbezoek: Juni 2014

In juni 2014 zijn twee gynaecologen in het Holy Family Hospital in Berekum actief geweest. Onderstaand een fotoimpressie.

P.M. Het geplande bezoek in september 2014 kon helaas in verband met de ebola uitbraak niet plaatsvinden.